Spijkenisse is een plaats en gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland op het eiland Putten. De gemeente telt 72.562 inwoners en beslaat ruim 30 km², waarvan 4,07 km² water.[1] Qua inwoneraantal is het de 42e gemeente van Nederland en de derde plaats binnen de Stadsregio Rotterdam.[2] Spijkenisse grenst in het zuiden en westen aan Bernisse en Korendijk en in het noorden en oosten aan Albrandswaard en Rotterdam. De kernen Hekelingen en Beerenplaat maken deel uit van de gemeente Spijkenisse. De gemeente participeert in de samenwerkingsverbanden Stadsregio Rotterdam en Metropoolregio Rotterdam-Den Haag.
Het gebied waar Spijkenisse nu ligt wordt al zeer lang bewoond. Archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat de eerste sporen van bewoning in het Maasmondgebied dateren van ongeveer 10.000 jaar geleden. Toen werkten er vissers en jagers in het moerassige gebied van het huidige Spijkenisse.
De naam Spickenisse treft men voor het eerst in een bron van het jaar 1231 aan. De plaats dankt zijn naam aan de woorden spieke en nesse ; een spits stuk uitstekend land langs een rivier.[3]
Spijkenisse is ontstaan als een boeren- en vissersgemeenschap aan een kreek van de Oude Maas. Op de noordoever vormde zich een woondijk, de huidige Voorstraat. De huizen, de akkers en een stenen kerkgebouw daaromheen groeide uit tot dorpskern. De middeleeuwse Oude Kerk en het Marktplein bestaan nog steeds en zijn een bezienswaardigheid, evenals de molen aan het Noordeinde. In de 16e eeuw werd het dorp enkele malen getroffen door overstromingen. In de 17e en 18e eeuw werd Spijkenisse getroffen door branden. Door deze rampen werd de welvaart en economische groei in het gebied belemmerd. De Heer van Putten had zeggenschap over het grondgebied. Het wapen van die familie wordt tegenwoordig gebruikt als het stadswapen. In 1459 ging de Heerlijkheid Putten, waaronder Spijkenisse, over naar Philips van Bourgondië. In 1581 kwam het gebied onder de macht van de Staten van Holland.[4]
Van 1817 tot 1966 waren Spijkenisse en Hekelingen twee zelfstandige gemeenten onder één burgemeester. Na de Tweede Wereldoorlog was het dorp nog bescheiden van omvang , maar vanaf de jaren '60 en jaren '70 is de gemeente als groeikern uitgegroeid tot een fikse middelgrote gemeente. Momenteel werkt Spijkenisse hard aan het ontgroeien van haar status van groeikern door het actuele Centrumplan: Een omvangrijk project dat Spijkenisse een groter en meer divers centrum moet geven.
De samenstelling van de bevolking bestond tot het midden van de twintigste eeuw vooral uit ambachtslieden en boeren die generaties lang afkomstig waren uit de directe nabijheid van Spijkenisse. Spijkenisse ligt tot 1903 op een eiland zonder vaste oeververbindingen en daardoor vinden er weinig verhuisbewegingen plaats van en naar Voorne-Putten. Pas sinds de aanleg van een vaste oeververbinding met Rotterdam kwam er meer diversiteit in de bevolking.
In de jaren '60 van de twintigste eeuw groeit Spijkenisse door haar ligging ten opzichte van de groeiende Rotterdamse havens. Veel werkende Rotterdammers vestigen vervolgens in Spijkenisse om dichter bij het werk te kunnen wonen . In deze periode ontwikkelt Spijkenisse zich in een iets hoger dan normaal liggend tempo van een dorp tot een kleine woonplaats van 25.000 inwoners in 1973. In deze periode verandert de bevolkingssamenstelling waardoor de 'oorspronkelijke' Spijkenisser uit de dorpstijd vrijwel geheel opgaat tussen de 'nieuwe' Spijkenisser bevolking die voor een omvangrijk deel vanuit Rotterdam zich komt vestigen. Ook het eeuwenoude dialect moet daarbij plaatsmaken voor het Rotterdams.
In het jaar 1977 aanvaardde de gemeente Spijkenisse status van groeikern met een verhoogde taakstelling. Deze groeitaak hield in dat in een periode van vijftien jaar ca. 16.500 woningen gebouwd moesten worden. Het Rijk stelde middelen beschikbaar om de Rotterdamse metro naar Spijkenisse door te trekken. Voorwaarde hiervoor was echter dat het grootste deel van de taakstelling binnen een bepaalde straal van de metrostations moesten worden gebouwd en dat in een kleine straal rond de nieuwe metrostations in een hoge dichtheid moest worden gebouwd.
Het gemeentebestuur wilde de groei alleen realiseren door middel van een uitgebreid inspraakproces. De gebieden De Hoek, Groenewoud-Noord, De Akkers en Vriesland werden hiervoor opgedeeld in deelplannen van ca. 300 woningen. Vooraf werden hiervoor uit het enorme woningzoekendenbestand kandidaten geselecteerd. Deze toekomstige bewoners kozen de architect en gaven in ongeveer 20 inspraakavonden vorm aan het deelplan. Tijdens een van deze avonden werd een zogenaamde deelplanraad gekozen die de bewoners tot een jaar na de oplevering van de wijk moest vertegenwoordigen. Deze deelplanraad had officiële bevoegdheden zoals het verlenen van de bouwvergunning van het plan en het vaststellen van het bestemmingsplan. In 1980 en 1981 waren er ongeveer 25 van deze deelplanraden actief. Cor Lamers, de latere burgemeester van Bleiswijk, Houten en Schiedam, was de eerste deelplanraadsecretaris.
In de eerste groeikernjaren werd geen hoogbouw gebouwd maar voor het overgrote deel eengezinswoningen waarbij koop en huur volledig werden gemengd. Deze woningen worden voor het overgrote deel betrokken door woningzoekenden uit Rotterdam, Schiedam en Vlaardingen. In de jaren tachtig groeit het inwonertal van Spijkenisse snel naar bijna 70.000 inwoners waarvan verreweg het grootste deel in de wijk De Akkers komt te wonen . In tegenstelling van wat vaak wordt gedacht heeft Spijkenisse vooral de middeninkomens uit Rotterdam weggetrokken.
Het hoge bouwtempo, de grote aantal woningen per hectare en het ontbreken van hoogbouw hebben bijgedragen tot de eenvormige uitstraling die deze 'groeikernwijken' hebben gekregen.
Ondanks dat de groei van de woonplaats niet direct zorgde voor een echte stadse sfeer in het voormalige dorp, bleek de gemeente wel de problemen van grote steden te ervaren. Dat Spijkenisse in deze periode in een identiteitscrisis raakt noemen aantallen Spijkenissers hun woonplaats liefkozend 'Spijkcity of Spikecity'. Na deze periode stabiliseert het inwoneraantal. Spijkenisse bouwt na de taakstellende groeitijd weer meer duurdere woningbouw en kampt met vertrekkende inwoners uit oudere wijken naar andere gemeenten en een blijvende groei van inwoners uit Rotterdamse wijken die gesaneerd worden . Hierdoor wordt de bevolkingssamenstelling verder gemêleerd door de instroom van grotere groepen immigranten.
In de 21e eeuw slaat de gemeente een nieuwe koers in om na decennia van woningbouw de kwaliteit van het immers nog steeds karakterloze imago wat Spijkenisse nog steeds in de ogen van vele Nederlanders heeft op te poetsen: In een Stadsplan 2010/2020 besluit de gemeente het centrum zowel kwalitatief als kwantitatief grondig te herinrichten; luxere voorzieningen te bouwen en bestaande bouw te herontwikkelen. Dit is tevens noodzakelijk gebleken om bewoners met nieuwe midden- en hogere klasse inkomens te lokken naar Spijkenisse die in de voorgaande decennia vooralsnog grotendeels Spijkenisse links hebben laten liggen. Juist voor deze inkomensgroepen wordt aan de zuidkant ruimte vrijgemaakt voor luxueuze woningbouw ; wordt op klassieke stijl een industrielocatie herontwikkeld tot klassiek ogende woningbouw en wordt een nieuwe stadswijk ontwikkeld direct aan de Maas .
Spijkenisse bestaat uit diverse wijken, o.a.
Naast de diverse wijken vallen ook de volgende aparte kernen binnen de gemeente:
Spijkenisse ligt middenin het Rijn-Maasdelta. De rivieren Oude Maas en Spui, de kanalen Bernisse en Hartelkanaal en verderop ook de Noordzee, Nieuwe Maas en Nieuwe Waterweg omzomen de plaats en vormen van oudsher natuurlijke barrières. Het dorp heeft -net als andere dorpen op Voorne-Putten eeuwenlang een enigszins geïsoleerde ligging gehad ten opzicht van het vasteland van Holland. Pas bij de opening van de Spijkenisserbrug over de Oude Maas werd het contact met IJsselmonde en Rotterdam gestimuleerd. Hierdoor werd Spijkenisse uit haar isolement gehaald. In de jaren '70 werd deze brug vervangen door een deel van de oude Moerdijkbrug, maar de portalen zijn behouden en herplaatst.
Vanaf Voorne-Putten zijn sinds de eerste brug enkele verbindingen gemaakt met het noordelijk gelegen havengebied van Rotterdam , maar deze sluiten gezamenlijk slechts op één punt net ten noorden van Spijkenisse aan op Rotterdam. Naar het zuiden toe is Spijkenisse ontsloten richting Goeree-Overflakkee via de Haringvlietdam; richting de Hoeksche Waard via een veerpontverbinding met Nieuw-Beijerland vanaf Hekelingen en een toeristisch fietsveer tussen Beerenplaat, Oud-Beijerland en Rhoon, echter geen van deze verbindingen naar het zuiden zijn zo overbelast als de eerder genoemde verbindingen richting Rotterdam en verder richting Den Haag, Utrecht, Dordrecht en Noord-Brabant die allen over de vaste bruggen en tunnels gaan en tevens gedeeld moeten worden met het omvangrijke goederenverkeer vanuit de Rotterdamse Havens. Het is tegenwoordig dan ook landelijk bekend dat dit deel van Nederland zeer slecht bereikbaar is, vooral in spitsuren. Dit wordt mede veroorzaakt door het feit dat Spijkenisse de op één na grootste plaats van Nederland is zonder eigen treinstation.
De Spijkenissebrug is in eerste instantie geopend als trambrug. In een tijd dat de auto nog geen gemeengoed was en spoorverbindingen economisch van groot belang waren, moest Voorne-Putten ook mee in de vaart der volkeren. De tram van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij werd aangelegd, die langs de Groene Kruisweg naar Brielle en door de polder naar Hellevoetsluis liep. Deze lijn is door de oprukkende auto en autobus op 14 februari 1966 gestaakt. Tegenwoordig is de trambaan een fietspad.
In 1985 werd Spijkenisse wederom bereikbaar per rails, dit keer door aansluiting op het Rotterdamse metronet.
De Rotterdamse metro heeft tegenwoordig haar eindpunt in Spijkenisse. Nadat de metro vanuit de tunnel onder de Oude Maas is bovengekomen, stopt hij op de stations Spijkenisse Centrum, Heemraadlaan en De Akkers. Om vanuit Spijkenisse met de trein te gaan reizen, zijn er twee mogelijkheden:
Met de komst van de Calandlijn zijn de busverbindingen van Connexxion naar Schiedam komen te vervallen. De doortrekking van de Metro naar Spijkenisse werd geopend op 24 april 1985; van deze gebeurtenis is door de Smalfilm- en Videogroep Spijkenisse een opname gepresenteerd die in 2000 is uitgezonden door RTV Rijnmond.
Het feit dat Spijkenisse het dorpse leven voorgoed vaarwel heeft gezegd betekent niet dat Spijkenisse -dat bekendstaat een slaapstad te zijn onder de rook van Rotterdam en industrie- niets hiervan heeft weten te behouden. Doordat Spijkenisse direct aansluit op de havens en Rotterdam is hier aan de noordkant weinig van te zien. Kijkende naar het westen en zuiden is dit geheel anders. De stedelingen kunnen zich vermeien in het rustieke achterland, met dorpjes als Simonshaven, Zuidland en Biert en de in de jaren 80 weer uitgebaggerde rivier de Bernisse.
In Spijkenisse is een theater en een Centrum voor de Kunsten Spijkenisse en Muziekpodium. Daarnaast kan men een zwembad, een discotheek en een bibliotheek vinden in Spijkenisse. Verder wordt er ieder jaar in april een Kunstroute gehouden. Daarnaast is er achtmaal per jaar is er in galerie en kunstleen RAR in het oude Gemeentehuis.
In het centrum van Spijkenisse wordt volop gebouwd. Deze bouw is een deel van het "Centrumplan." Dit is een project om in Spijkenisse een geheel nieuw stadshart te creëren. Spijkenissers noemen het centrum van hun stad ook wel "het dorp".
De gemeenteraad van Spijkenisse bestaat uit 35 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1998:
Het College van Burgemeester en Wethouders bestaat vanaf 2010 uit burgemeester Mirjam Salet , en de wethouders van de collegepartijen ONS, VVD en CDA:
Dhr. G.J. 't Hart van ONS is op 23 januari 2013 na 12 jaar gestopt als wethouder in Spijkenisse.
Een overeenkomst tussen deze drie gemeenten is dat ze alle drie sinds de tweede helft van de 20e eeuw snel in bevolkingsgrootte zijn toegenomen door verhuizing vanuit een nabijgelegen grote stad: Spijkenisse vanuit Rotterdam, Thetford vanuit Londen en Hürth vanuit Keulen.
In maart 2013 hebben Spijkenisse en Bernisse besloten dat vanaf 1 januari 2015, de twee gemeentes met elkaar zullen gaan fuseren in de nieuwe gemeente Nissewaard.
In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:
Albrandswaard · Barendrecht · Bernisse · Brielle · Capelle aan den IJssel · Hellevoetsluis · Krimpen aan den IJssel · Lansingerland · Maassluis · Ridderkerk · Rotterdam · Schiedam · Spijkenisse · Vlaardingen · Westvoorne
Bron: wikipedia.
